|جهانگردی | سفر | تور | سفرنامه
سفر و گردشگری از دیرباز با آدمی عجین بوده است. نخستین دلایل سفر از جایی به جای دیگر در انسان‌های ابتدایی بر اساس جستجوی غذا و فرار از دشمن شکل گرفت. بشر نخستین سفر را بر اساس یک غریزه درونی و با الهام از فرار حیوانات و یا کوچ پرندگان آموخت.
در گذر تاریخ و شکل‌گیری مدنیت و تمدن در گوشه‌هایی از دنیا دلایل حرکت از جایی به جای دیگر شکل دیگری به خود گرفت. انگیزه‌ها تغییر یافت و سفر به معنای امروزی پایه‌گذاری شد. بر این اساس سفر و گردشگری در گذر تاریخ را می‌توان در چهار مقطع تاریخی دوران‌باستان، قرون‌وسطی، رنسانس و دوران معاصر بررسی کرد.
سفر و گردشگری در دوران باستان
در این مقطع که از ابتدای خلقت بشر تا قرون وسطی را شامل می‌شود انسان نخستین جویای غذا و گریزان از حمله دشمن از جایی به جای دیگر حرکت کرد. پس از آن مبادلات کالا به کالا شکل گرفت که این مبادلات نیز نیازمند حرکت انسان در گستره جغرافیایی اطراف خود بود. اما با شکل‌گیری تمدن‌های بزرگ بشر از فرصت‌های دیگری برای تفریح و سرگرمی علاوه بر تجارت و شکار بهره‌مند شد، به طوری که راه‌ها توسعه پیدا کرد.
در امپراتوری بزرگ ایران، جاده‌های ابریشم و ادویه برای این منظور پی‌ریزی شد تا علاوه بر تجارت مسیری برای حرکت مسافران باشد. در امپراتوری رم نیز سیستم گسترده جاده‌ای در قرن دوم پیش از میلاد شکل گرفت.
وجود کاروانسراها در مسیرهای ایران و وجود مهمانسراها در سیستم جاده‌ای رم که هر ۳۰ مایل به ۳۰ مایل در نظر گرفته شده بود نیز آغازی بر طرح‌ریزی گردشگری بود. سفرهای تجاری رم نیز به اندازه‌ای پیشرفته بود که ۲۵ درصد از واردات یک کاروان به عنوان عوارض در گمرک‌های ابتدایی آن زمان دریافت می‌شد. مسافرت با خطوط دریایی و هم‌زمانی آن با ضرب سکه نیز از دیگر ابتکاراتی بود که این‌بار یونانیان آن را در توسعه گردشگری به کار بستند و دیگر اینکه کتاب «راه‌های یونان» نوشته پوسانیاس را می‌توان نخستین کتاب گردشگری نامید که در دوران‌باستان به رشته تحریر درآمد.
سفر و گردشگری در قرون وسطی
قرن پنجم تا ۱۴ میلادی به قرون وسطی شهرت دارد، یعنی زمانی که کلیسا در تمام ابعاد زندگی بشر حاکمیت پیدا کرد. در این دوران فعالیت‌های اقتصادی و تجاری ناامن شد، زیرساخت‌های دوران باستان از جمله جاده‌ها از بین رفت و نا‌امنی سراسر اروپا را فرا گرفت.
نکته بارز در گردشگری این دوران سفرهای مذهبی است. قرن ۱۱ تا ۱۴ اوج سفرهای مذهبی است. دیدن کلیساها نخستین اولویت مسافر بود. زیارت مکه نیز در قرن ششم میلادی برای مسلمانان از اهداف مهم سفر بود. سفرهای مارکوپولو در این دوران – قرن ۱۳ – آغاز شد و کتاب مارکوپولو به عنوان نخستین منبع اطلاعاتی غرب درباره زندگی شرق در همین دوران به رشته تحریر درآمد. در اواخر این دوران مهمانخانه‌ها توسعه پیدا کرد و نخستین نمونه غذاخوری‌ها نیز در قرون وسطی در سفرهای دسته جمعی عرضه شد.
سفر و گردشگری در دوران رنسانس
قرن ۱۴ تا ۱۷ میلادی را رنسانس می‌نامند و این دوران تحولات گردشگری از رنسانس تا جنگ جهانی دوم را شامل می‌شود. علم، آموزش، فرهنگ و هنر حرف نخست را در دوران رنسانس می‌زنند. مسافرت‌ها اغلب ۲ تا سه ساله است و سفرهای سیاسی و تورهای دانشگاهی به عنوان مهمترین گونه‌های سفر مطرح می‌شوند.
همچنین سفرهای اکتشافی اروپاییان در این دوران به اوج می‌رسد. در دوران رنسانس ریشه گردشگری امروزی شکل گرفت و این امر با توسعه گراندتورها در قرن ۱۷ و ۱۸ میلادی آغاز شد.
گراندتورها تورهایی مخصوص اشراف‌زادگان و نجیب‌زادگان انگلیسی بود که توسط ملکه الیزابت دوم راه‌اندازی شدند. این افراد در تورهای ۳۰۰ تا ۴۰۰ نفره، ۲ تا سه سال در سفر بودند تا با نحوه اداره کشورهای دیگر آشنا شوند. آنها سپس به کشور خود باز می‌گشتند و علوم آموخته شده را در کشورشان به کار می‌بستند.
در دوران رنسانس همچنین نخستین مسافرت کاروانی در قرن ۱۵ میلادی انجام شد که از ونیز به بیت‌المقدس مسافران را جا به جا کردند. برگه‌های اعتباری نیز در همین دوران شکل گرفت. همچنین راهنمای سفر گراندتورها در سال ۱۷۷۸ که توسط توماس‌نوگنت به رشته تحریر درآمد، مهمترین و پرفروش‌ترین کتاب در دوران رنسانس شناخته شد.
سفر و گردشگری در دوران معاصر
در این دوران گردشگری پس از جنگ‌جهانی دوم مورد توجه قرار می‌گیرد. پس از جنگ جهانی دوم و هم‌زمان با انقلاب صنعتی یعنی سال‌های ۱۷۵۰ تا ۱۸۵۰ گردشگری معاصر با مسافرت‌های تفریحی یک روزه شکل گرفت. ویژگی انقلاب صنعتی تولید انبوه بود. تولید انبوه اوقات فراغت را در زندگی بشر پیش آورد و با تغییر الگوی مثبت از روستایی به شهری و صنعتی موجب فاصله گرفتن انسان از طبیعت و ایجاد خلا در زندگی او شد.
از سوی دیگر تولید انبوه سطح درآمد را بالا برد و قشر متوسط جامعه یا طبقه کارگر شکل گرفت و بر همین اساس سفر عمومی شد؛ در حالی که پیش از این در انحصار اشراف‌زادگان بود. از این پس در تعطیلات پایان هفته که ابتدا یک روز و سپس ۲ روز بود هجوم بسیاری از افراد به نقاط جذاب آغاز شد؛ تولید انبوه موجب شد تا «mass tourism» یا توریسم انبوه شکل بگیرد.
توریسم انبوه
توریسم انبوه آغازی برای گردشگری مدرن شد. در توریسم انبوه سفرها اقتصادی بود. گروه‌هایی با تعداد زیاد و بدون توجه به اثرات منفی و مخرب زیست‌محیطی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی مقاصد خاص را انتخاب کرده و در تعطیلات آخر هفته به آن هجوم می‌بردند؛ بیشترین جاذبه‌های گردشگری این زمان نیز تفریحگاه‌های کنار دریا و چشمه‌های آب معدنی بود. اما توریسم انبوه خسارات زیادی به بار آورد آورد. بنابراین گروه‌های بسیاری در برابر آن موضع‌گیری کرده و آن را امری منفی دانستند؛ اما موافقان پدیده گردشگری آن را امری مثبت می‌دانستند.
گروه‌های تعامل‌گرا در دهه ۱۹۶۰ هم به جنبه‌های مثبت و هم به جنبه‌های منفی گردشگری پرداختند و سرانجام گردشگری جایگزین شکل گرفت و گردشگری مسوول، گردشگری نرم یا گردشگری پایدار نامگذاری شد که همگی آنها تقریباً یک مفهوم را داشتند.
اصول گردشگری پایدار یا جایگزین
گردشگری پایدار یا جایگزین از اصولی برخوردار است که بر اساس آن توسعه پایدار در گردشگری ممکن می‌شود. بر طبق این اصل استفاده از منابع باید به گونه‌ای باشد که امکان استفاده برای نسل‌های آینده نیز وجود داشته باشد. در گردشگری پایدار از منابع به نوعی استفاده می‌کنیم که علاوه بر اینکه موجب فرسایش نمی‌شویم باعث افزایش آن می‌شویم (مانند گونه‌هایی از اکوتوریسم)؛ در گردشگری پایدار عدالت بین نسلی حاکم است.
در گردشگری پایدار استفاده از منابع باید به گونه‌ای باشد که تجربه گردشگر دچار اخلال نشود، به عبارتی گردشگر تجربه‌ای ناب داشته باشد و به جاذبه‌ها موزه‌ای نگاه نکند. منافع گردشگری باید بیشتر متوجه جامعه بومی باشد. به باورها و سنت‌های مردم جامعه محلی احترام بگذاریم. اطلاع‌رسانی و آموزش به گردشگران و مردم جامعه محلی یا جامعه بومی نیز باید به درستی انجام شود.
نخستین های گردشگری
سده ۱۶ تا ۱۹ میلادی انواع مختلف کشتی‌های مسافرتی ساخته شد. در نخستین سال‌های سده ۱۹ کشتی بخار ساخته شد و مسافران توانستند سراسر اقیانوس اطلس را کمتر از چهار روز بپیمایند.
در سال ۱۸۴۱ «توماس کوک» نخستین تور مسافرتی دور دنیا را اجرا کرد. در آخرین سال‌های سده ۱۹ راه‌آهن بزرگترین وسیله مسافرتی شد. در نخستین سال‌های سده ۲۰ شرکت خودرو تولید انبوه خودرو را آغاز کرد و دولت آلمان و امریکا نیز اتوبان و بزرگراه ساختند.
در سال ۱۹۰۳ نخستین پرواز توسط برادران رایت با کیتی‌هاک انجام شد. پس از جنگ جهانی اول، مسافرت با هواپیما شیوه مسافرتی شد و اروپا در این زمان پیشگام بود. در طول جنگ جهانی دوم، مسافرت هوایی میان قاره‌ها انجام شد.
قطار سریع‌السیر برای نخستین‌بار در سال ۱۹۶۵ در ژاپن ساخته شد. در سال ۱۹۵۳ نخستین هواپیمایی که مسافران را جا‌به‌جا کرد هواپیمای دو موتور ملخ‌دار بود که ۲۱ مسافر را حدود ۳۰۵ کیلومتر جا‌به‌جا کرد. بوئینگ ۷۴۷ در سال ۱۹۷۰، تعداد ۵۰۰ مسافر را جا‌به‌جا کرد. هواپیمای کنکورد در سال ۱۹۷۶ آغاز به کار کرد که به دلیل هزینه بالای سوخت و سودآور نبودن و همچنین آلودگی صوتی کنار گذاشته شد.
و نخستین های صنعت هتلداری
صنعت تامین غذا ۴ هزار سال پیش از میلاد مسیح یعنی در زمان امپراتوری رم شکل گرفت. در این زمان فروشگاه‌هایی برای عرضه غذا و نوشابه وجود داشت. در سده ۱۵ میلادی نیز مهمان‌پذیرهایی که جنبه بازرگانی داشتند در اروپا ساخته شدند.
نخستین مهمان‌پذیرها به نام «تختخواب و صبحانه» در خانه‌های شخصی شکل گرفت. در آخرین سال‌های سده ۱۷ و آغاز سده ۱۸ میلادی نیز نخستین هتل‌های امروزی ساخته شدند. در سال‌های پایانی سده ۱۸ برای نخستین‌بار واژه رستوران به کار برده شد. در سال‌های پایانی دهه ۱۹۵۰ نیز هتل‌های بین‌المللی ساخته شدند.
