معرفی زمین گردشگری یا ژئوتوریسم

زمین گردشگری یا ژئوتوریسم (به انگلیسی: Geotourism) از دو بخش ژئو و توریسم تشکیل شده‌است بخش ژئو جاذبه‌های زمین شناسی، ژئومورفولوژی و میراث معدن‌کاری را شامل می‌شود و بخش توریسم آن به عنوان موضوعی چند رشته‌ای، تمامی زیرساختهای صنعت گردشگری از جمله تفسیر، مدیریت، اقامت، تورها و… شامل می‌شود و برخلاف اکوتوریسم که جاذبه های طبیعت جاندار را در مرکز توجه قرار داده است، این صنعت بطورکلی با جاذبه های طبیعت بی جان سروکار دارد.

مخاطبان ژئوتوریسم نه تنها متخصصان و کارشناسان زمین شناسی و ژئومورفولوژی، بلکه گردشگران عادی و علاقه‌مندان طبیعت هستند. در جریان فعالیت‌های ژئوتوریسمی، بازدیدکنندگان ضمن بازدید از پدیده‌های زیبا و ویژه زمین شناسی و ژئومورفولوژی، با مبانی پیدایش آنها آشنا شده اهمیت وجودی آنها را درمی‌یابند.

تاریخچه

زمین گردشگری در جهان بصورت اولیه توسط آدام سدویک در انگلستان آغاز شد و تاریخ این اقدامات اولیه به قرن ۱۷ و ۱۸ انگلستان بازمی گرددو بصورت آکادمیک در جهان امروزی به سال ۱۹۹۵ میلادی یعنی تاریخ ارائه نخستین تعریف ژئوتوریسم درجهان توسط توماس هوز از انگلستان بازمی گردد موضوع گردشگری زمین شناختی و حفظ میراث زمین رسماً از زمانی مطرح شد که یونسکو با معرفی یک عنوان جدید در علوم زمین تحت عنوان ژئوپارک از سازمان‌ها و مراکز زمین‌شناسی کشورهای مختلف دعوت به همکاری در این زمینه نموده‌است.

تعاریف

در جهان مدرن امروزی تام هوز از انگلستان نخستین تعریف علمی خود رااز ژئوتوریسم در سال ۱۹۹۵ بصورت ذیل ارائه کرد:« ژئوتوریسم ارائه امکانات خدماتی و تفسیری به منظور قادر ساختن گردشگران به کسب دانش و درک زمین شناسی و ژئومورفولوژی (با مشارکت آنها در توسعه ی علوم زمین)، فراتر از درک صرفاً زیبایی های محض یک مکان است».

تعاریف متعددی برای زمین گردشگری در ایران ارائه شده که از آن جمله میتوان به تعاریف نکوئی صدری(۱۳۸۸)و ع.ر.امری کاظمی(۱۳۸۸)و شایان (۱۳۸۵)اشاره کرد:

گردشگری دانش محوری است که از تلفیق میان رشته‌ای صنعت گردشگری با حفظ و تفسیر جاذبه‌های طبیعت بی جان – همراه با مسایل فرهنگی مرتبط با آنها – در قالب ژئوسایت به عموم مردم بوجود می آید.

گردشگری آگاهانه و مسئولانه در طبیعت با هدف تماشا و شناخت پدیده‌ها و فرایندهای زمین‌شناختی و آموختن نحوه شکل‌گیری و سیر تکامل آنهاست.

علم بررسی و بهره‌گیری از شکل‌های ناشی از فرآیندهای بیرونی در جهت توسعه گردشگری است.

تعریف نشنال جئوگرافی:

جاناتان تورتولوت- سردبیر مجله مسافران ملی جغرافیایی (نشنال جئوگرافی)و روزنامه نگار و عکاس بخش توریسم پایدار – هرنوع میراث را به شرط استفاده پایدار برای ارتقاء رفاه مردم و هویت مکانی ژئوتوریسم نامگذاری کرده است و افزودن پیوند ” ژئو” بصورت حربه تبلیغاتی برای جلب نظر جامعه آمریکا به مفهوم پایداری بوده است مضمون این تعریف فقط در ایالات متحده امریکااز سال ۲۰۰۲ میلادی گسترش یافته است و در سطح جهانی در میان زمین شناسان و ژئومورفولوژیست‌ها فاقد اعتبار علمی است.

گردشگری از عوامل اصلی توسعه پایدار در سطوح اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی است. ژئوتوریسم زیر مجموعه توریسم پایدار بوده و هدف آن حفظ منابع زمین گردشگری و توسعه گردشگری در مقاصد است. یعنی هدایت گردشگران به نحوی که ژئوسایت مورد بازدید برای نسل‌های آینده حفظ و قابل استفاده باشد.

ژئوتوریسم زیر مجموعه توسعه پایدار

توسعه پایدار بر سه اصل پایداری بوم شناختی، پایداری اجتماعی – فرهنگی و پایداری اقتصادی است. پایداری بوم شناختی تضمین کننده آن است که توسعه با حفظ فرایندهای اساسی زیست محیطی، تنوع و گونه‌های زیستی سازگار باشد. پایداری اجتماعی – فرهنگی تضمین می‌کند که توسعه با فرهنگ و ارزش‌های مردمی که متأثر از آن هستند، سازگار بوده و هویت جامعه را حفظ کند و پایداری اقتصادی تضمین می‌کند که توسعه واجد کارآیی اقتصادی بوده و منابع به ترتیبی اداره بشوند که بتوانند پشتیبان نسل‌های آینده باشد.

گردشگری از عوامل اصلی توسعه پایدار در سطوح اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی است. ژئوتوریسم زیر مجموعه توریسم پایدار بوده و هدف آن حفظ منابع گردشگری در مقاصد است. یعنی هدایت گردشگران به نحوی که محل مورد بازدید برای نسل‌های آینده هم همان‌طور باقی‌مانده و قابل استفاده باشد.

عوامل پیدایش تنوع زمین شناختی در ایران

برای تشکیل تنوع زمین شناختی (Geodiversity)تنوع و دگرگونی توسط فرایندهای بیرونی و درونی لازم است. طبیعت دائم توسط فرسایش آبی و بادی در حال تنوع و دگرگونی است. این دگرگونی توسط خود عوامل فرسایش شکل می‌گیرد نه انسان، مهمترین عوامل پیدایش رخنمون‌ها، اشکال و جلوه‌های زمین که موجب جلب گردشگران علاقه‌مندان به پدیده‌های طبیعی می‌گردد، عبارتند از:

فرسایش‌ها
آتشفشان‌ها
چین‌خوردگی‌ها و گسله‌ها
گنبدها و بلورهای نمکی
تپه‌های مرجانی

فرسایش مهمترین عامل ایجاد و شکل گیری پدیده‌های زمین شناسی و ژئومورفولوژی، محسوب می‌شود. فرسایش آبی و بادی، تغییر درجه حرارت و تبلور کانی‌ها از عمده‌ترین محرک‌های عمل فرسایش در سطح زمین است. بارش برف و باران، رگبارهای فصلی، امواج دریا، پیشروی و پسروی آب دریاها، تغییر مسیر رودخانه‌ها، جریان سیلاب‌ها، نفوذ آب در لایه‌های زمین و انحلال سنگ‌ها و رسوبات آهکی، سیلتی، مارنی و ماسه‌سنگی و شکل گیری غارها و حفره‌ها و دریاچه‌ها و سفره‌های آب زیرزمینی، نفوذ آب در سنگ‌ها، انجماد و تخریب آن‌ها از جمله عواملی است که چهره طبیعت را دائم تغییر داده و رخنمون‌ها و جلوه‌های رنگارنگ کانی‌ها لایه‌های مختلف زمین را بیشتر نمایان می‌سازد.

ژئوتوریسم در ایران

ایران باتنوع زمین شناختی، اقلیم متنوع و ویژگی‌های زمین‌شناسی گوناگون وطبیعت بی جان بی‌نظیر، می‌تواند از پدیده‌های زمین شناختی (ژئوتوپ‌ها) در سراسر کشور مانند غارها، تنگه‌ها‌، دره‌ها‌، مناطق فسیلی، دره‌های نشستی، شکاف‌های بزرگ زمین شناسی، سازندهای زمین شناختی، گل‌فشان‌ها‌، زمین‌های کارستیک، انواع کانی‌ها‌، هرم‌های ماسه‌ای، سواحل صخره‌ای – سنگی، معادن باستانی، کلوت‌ها و غیره بعنوان میراث‌های زمین شناختی وژئومورفولوژی در قالب ژئوسایت‌های‌ بالقوه متعدد پس از تدارک زیرساخت‌های گردشگری به عنوان ابزاری کار ساز در راستای توسعه ژئوتوریسم و تاسیس ژئوپارک‌ها مورد استفاده قرار دهد. کشور ایران در میان سایر کشورهای جهان از نظر آموزشهای دانشگاهی و کتب درسی ژئوتوریسم پیشرو می باشد و برای مقطع کارشناسی زمین شناسی دانشگاه پیام نور و همچنین مقطع کارشناسی ارشداکوتوریسم در دانشگاههای کشور، درس دو واحدی مستقلی بنام ژئوتوریسم(زمین گردشگری)،ارائه و تدریس می شود.